Yemen Türküsü 5
Şevket Beysanoğlu
Diyarbakır
Prof. Dr İlhan Başgöz "Türkü" adlı kitabında Yemen türküleri üzerine şöyle yazmış: Asker türkülerinin en yaygını Yemen için söylenmiş. Kosova dan Kars a kadar geniş bir bölgede yaşayan türkünün ne vakit ortaya çıktığını ve hangi Yemen Savaşı nı anlattığını kestirmek zordur. Kunoş un 1880 lerde derlediği metinler arasında uzun bir Yemen türküsü var (Kunoş, 1889: 345, 349). O vakit Yemen türkülerinin ortaya çıkmasını 1880 lerden evvele çıkarabiliriz. Başka bir Yemen türküsünde Sultan Aziz in adı geçer (1861-1876).
Padişaha söylen yari göndersin
Bu kanunu bu zagonu döndersin
On seneyi bir seneye indirsin
Hiç mi merhamet yok Sultan Aziz de
(Aşık Ali İzzet ten derlediğim bir türkü)
Bir başkası ise Sultan Reşat tan söz ediyor:
Trabzon un dört tarafı iskele
Ne aylık var ne yıllık var askere
Sultan Reşat vermez bize tezkere
(Gül Yüzlüm: 255)
Yemen le, Osmanlı nın ilk teması Yavuz Sultan Selim in Mısır Seferinde olur. 1517 de bölgenin hakimiyeti Türklerin eline geçer. Ama, dağlık bölgeyi de içine alan Yemen in tümden Osmanlı İmparatorluğu na katılması Hindistan Seferi nden dönen Süleyman Paşa nın zamanındadır (1539). Yemen türküleri bu kadar eski olamaz, hem de bu seferlerde ağıda neden olacak bir bozgun veya felaket yer almamıştır.
Yemen i Osmanlı İmparatorluğu hiçbir zaman bütünü ile kontrol edememiştir. Özellikle dağlık bölgelerdeki Arap şeyhleri, imparatorluğu zayıf buldukça isyan etmiş, daha sonra İngilizlerin de desteği ile küçük emirlikler kurmuş. İmparatorluk buraya güçlü birlikler gönderince, haraç vererek padişaha bağlılıklarını arz etmişlerdir. Yemen le ilgili çatışmalar 1848 de yoğunluk kazanmıştır. Sultan Abdülmecit, (1839-1861) Yemen e 3000 kişilik bir ordu göndermiş. Ancak pek iyi idare edilmeyen bu askerin çoğu, pazara dağıldıkları bir gün, yerli Araplarca öldürülmüş. Bunu, 1862 de Bonapart Mustafa Paşa nın pusuya düşürülerek, askerleri ile beraber öldürülmesi izliyor. Birinci Dünya Savaşı na kadar Yemen de buna benzer olaylar sık sık yaşanır. Sultan Aziz den söz eden Yemen Türküsü bu olayların anısı olmalıdır.
Birinci Dünya Savaşı nda Arabistan çöllerinde, tam dört yıl, Türk askeri İngilizlerle, Arap aşiretleri ile, açlık ve hastalıkla savaşır. Ordu Kanal da, Bağdat ta, Mekke de, Medine de, Suriye de sürekli bozgunlara uğrar. Savaş Arabistan ın, Suriye nin ve Irak ın kaybedilmesi ile son bulur. Gerçi 1915 te ve 1917 de Yemen çevresinde savaşlar olmuştur. Ama, Yemen türküleri bu sınırlı savaşlara bağlanamaz. Öyle görünüyor ki, 19. yüzyılın ikinci yarısındaki Yemen isyanları ile başlayan ve Birinci Dünya Savaşı ile biten Yemen ve Arabistan çarpışmaları Yemen türkülerine yansımış. Bu bozgun ve felaket yıllarının ölüm ve kırımlarına kurban giden sevgilinin, kardeşin, evladın acısı Yemen adı etrafında toplanmış. Halk hafızası Yemen i onların bir sembolü olarak türkülere aktarmış. Unutmamalı ki, Birinci Dünya Savaşı na 10.000 kişilik bir gönüllü aşiret ordusu katılmıştır. Ağıdı yakanlar ise aşiret kadınlarıdır.
Mustafa Balbay, Yemen kayıpları için General Galip in anılarından şunları aktarıyor: Öğretmenimiz bize Yemen in Türkler mezarlığı olduğunu söylerdi. 1870 te isyan büyüyünce Yemen için 7. Ordu kurulmuştu. Yüzbaşı rütbesindeyken 1894 te Yemen e memur edildim. Yemen deki bütün kuvvetlerin cedvelleri elimden geçiyordu. Yemen e gelen askerle malül edilen (sakata çıkarılan) asker arasındaki feci boşluk gözümden kaçmadı. Bunları 1871 yılından 1894 yılına kadar Yemen e sevk edilenlerle, sağ kalıp memleketine dönenlerin miktarı ile dengeledim. Vardığım netice şu oldu: Aradan geçen 22 yılda Hicaz ve Yemen çöllerinde tamam 130 bin Anadolu yavrusu gömülmüştür. (Cumhuriyet Gazetesi, 22 Ağustos 2003). Bu anılar Yemen türkülerinin 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren oluşmaya başladığı görüşünü desteklemektedir.
Ulaştıkları şekil mükemmelliği ile Yemen türküleri yalın bir şiir yoğunluğu kazanmıştır. Bu şiirler içinde Arabistan çöllerinde savaşan askerin hayatından gerçekçi çizgiler de buluruz:
Bir incecik yolum gider Yemen e
Ilgıt ılgıt kanım damlar çimene.
(...)
Gitme Yemen e Yemen e
Yemen sıcak kahve pişer
Asker talime çıkanda
Aceminin aklı şaşar.
(...)
Kışlanın önünde redif sesi var
Bakın çantasına acep nesi var
Bir çift kunduraynan bir de fesi var.
Adı Yemen dir
Gülü çimendir
Giden gelmeyor
Acep nedendir.
Kışlanın önünde üç ağaç incir
Kolumda kelepçe boynumda zincir
Zincirin yerleri ne yaman incir.
Asker ettiler beni
Kuram çıktı Yemen e
Sol taraftan vuruldum
Kanım damlar çimene.
Gitme Yemen e Yemen e
Yemen sıcak dayanaman
Kalk borusu er vurulur
Sen cahilsin uyanaman.
Hacı Angı, Marşlarda ve Türkülerde Atatürk adlı kitabında şöyle yazıyor: "Yemen Türküsü söylenirken Atatürk gözyaşlarını tutamazdı. Zira, bu türkü Atatürk e bir hiç uğruna Arabistan çöllerinde ziyan olan Türk gençlerini, geride kalanların yıkılan umutlarını ve yakınmalarını anımsatırdı."
İstiklal Marşı Şairimiz Mehmet Akif Ersoy; "Tarih tekerrürden ibarettir diyorlar. Hiç, ibret alınsaydı tekerrür eder miydi" derken hemen her dönemde zenginler ve şehir eşrafının çocuklarını askere göndermemek için bedel verdiklerini kastetmiş miydi? Bilemiyoruz. Ama şu bir gerçek ki tarihin hemen her döneminde ve günümüzde, zenginler, asiller, şehir eşrafının çocukları, memleketin ileri gelen bürokrat ve siyasetçilerin birçoğunun çocukları ya askere gitmemişler ya da geri cephede olmuşlardır.
Zenginler; eski devirde tekke ve zaviyelerde öğrenci kisvesi altında ya askerlikten muaf olmuş ya da devlete at vererek askerlik yapmamışlardır. Günümüzde ise yurt dışına yerleşmiş görülerek, çürük raporu alarak veya para karşılığı bedelli asker olarak birkaç günlük askerlikle görevlerini tamamlamaktadırlar. İstisnalar hariç, tarihten günümüze hep böyle olmuştur ki, bu durum bir Yemen türküsünde şöyle geçmektedir;
Yemen yolu çukurdandır
Karavanam bakırdandır
Zenginimiz bedel verir
Askerimiz fakirdendir
Toplam : 19 kayıt bulundu.
Toplam : 376 kayıt bulundu.